Het Valse Gevoel van Veiligheid: De Gevaarlijke Keerzijde van Dashboards

Onlangs kreeg ik een harde les in de beperkingen van data, niet op kantoor, maar op de snelweg. Ik kreeg een klapband. Gelukkig kon ik veilig doorrijden naar een benzinestation. Toen de wegenwacht arriveerde, was zijn oordeel direct: “Meneer, uw band is totaal versleten.”

Eerlijk gezegd had ik daar niet bij stilgestaan. In de maanden ervoor had ik veel kilometers gereden, maar ik vertrouwde volledig op de technologie in mijn auto. Mijn dashboard toont immers een prachtig overzicht met de bandenspanning en temperatuur. Zolang die indicatoren groen waren, ging ik ervan uit dat alles in orde was. Wat het dashboard echter niet liet zien, was de profieldiepte – de meest cruciale factor voor veiligheid.

Een paar maanden later herhaalde dit patroon zich. Mijn dashboard zweeg in alle talen toen mijn koelvloeistofpomp het begaf. Pas toen ik de geur van verbrande olie rook – een gevolg van een lekkende koppakking door de kortstondige oververhitting – werd ik gealarmeerd. Opnieuw faalde het dashboard om het échte, onderliggende probleem te signaleren.

De Dashboard-valkuil in Organisaties

Deze ervaring met mijn auto is een perfecte metafoor voor een valkuil waar ik veel organisaties in zie trappen. We zijn dol op dashboards. Ze geven een gevoel van controle. Managers sturen enthousiast op variabelen als omzet, kosten en brutomarge. De aanname is dat deze Key Performance Indicators (KPI’s) een betrouwbaar beeld geven en ons helpen de juiste beslissingen te nemen.

Maar hier schuilt het gevaar. Een dashboard is niets meer dan een visuele weergave van een model. En geen enkel model is een perfecte afspiegeling van de werkelijkheid; het is per definitie een vereenvoudiging. Hoe complexer de realiteit – zoals het leiden van een bedrijf of het managen van een crisis – hoe groter de kans dat het model cruciale informatie weglaat.

Want waar niet op wordt gemeten, wordt ook niet op gestuurd.

Dit zagen we op grote schaal tijdens de coronacrisis. De focus op een nationaal dashboard met overwegend medische indicatoren was begrijpelijk, maar liep het risico andere, even cruciale variabelen te onderbelichten. Denk aan de impact op de economie, het aantal faillissementen, of de psychische gesteldheid van de bevolking. Wanneer we blindvaren op de ‘groene lampjes’ van ons dashboard, missen we de ‘versleten banden’ die een veel groter risico vormen.

Van Terugkijken naar Vooruitzien

Het fundamentele probleem van de meeste dashboards is dat ze comfortabel klinken, maar voornamelijk informatie uit het heden en het verleden tonen. Het zijn lagging indicators: ze laten het resultaat zien van acties die al zijn ondernomen.

In mijn werk als adviseur zie ik dat de meest succesvolle ondernemers en bestuurders dit begrijpen. Zij hechten meer waarde aan een liquiditeitsprognose voor de komende maanden dan aan de omzetcijfers van vorige maand. Ze richten zich op leading indicators die iets zeggen over de toekomst.

Wanneer voorspellen lastig wordt, is het cruciaal om in scenario’s te denken. In plaats van te sturen op één enkele waarheid van het dashboard, bereiden effectieve leiders hun organisatie voor op meerdere mogelijke toekomsten. Ze stellen vragen als:

• Wat als de omzet met 20% daalt?
• Wat als een belangrijke leverancier wegvalt?
• Welke impact heeft een veranderende wetgeving op onze processen?

Een dashboard is een nuttig instrument, maar het mag nooit het strategisch denken vervangen. Het toont wat is, maar leiderschap gaat over het vormgeven van wat kan zijn. Een dashboard is een achteruitkijkspiegel; besturen is vooruitzien.

—

Over de auteur:

Drs. Geert Haisma is de drijvende kracht achter Succesmanagement. Tijdens zijn jarenlange werk als bestuurskundige zag hij hoe een integrale kijk op doelen, processen en risico’s leidt tot meer succes. Daarom ontwikkelt hij vooruitstrevende instrumenten die organisaties helpen om effectiever te worden met behulp van data, moderne ICT en AI.